Planten en de mens

Zonder planten kunnen wij niet leven

Mensen hebben drie primaire levensbehoeften: schone lucht, schoon water en gezond voedsel. Nummer één en drie zijn rechtstreeks verbonden aan het plantenleven en nummer twee heeft er alles mee te maken. Planten maken zuurstof, reinigen water en houden het vast, en planten vormen de basis van onze complete voedselketen. Als voorbeelden vinden we in de blindentuin: Winterrogge, Zwarte bessen, Wijnruit en Bieslook.

Planten zijn ook onmisbaar als „groene" medicijnen zoals: Kamille, Valeriaan, Boerenwormkruid, Vingerhoedskruid en Longkruid. Tot slot gebruiken mensen planten voor allerlei huishoudelijke toepassingen zoals: Zeepkruid en Kaardebol (voor het kaarden van de wol).

Verdienen planten meer respect? Planten doen hun werk stil. Ze maken geen lawaai, ze protesteren nergens tegen en laten zich door ons verwerken tot stoffen, brandstof, voedsel en drank. Er is geen „Stichting Wakkere Plant" of „Partij voor de Planten". We nemen planten nauwelijks serieus, behalve als we er last van hebben. Deze thema-planten laten ons beseffen dat wij zonder planten op aarde nog geen minuut of 10 zullen overleven.

Boerenwormkruid

Tanacetum vulgare

A. Hoitink A. Hoitink  

Boerenwormkruid is een hoge, fors groeiende, kruidig geurende, donkergroene, overblijvende zomerbloeier. De verspreiding van deze plant is wellicht bevorderd door zijn gebruik als wormafdrijvend middel (vandaar de naam Wormkruid). Gelet op de giftigheid van de plant is dit niet ongevaarlijk, door het vee wordt Wormkruid daarom gemeden. De plant is voedselgewas voor diverse vlinders, en enkele bijensoorten bezoeken de plant vanwege de nectar en het stuifmeel.

BOERENWORMKRUID

Verspreiding: heel Europa.
Hoge, fors groeiende, donkergroene zomerbloeier.
Bloemen: geel.
Kenmerk: bladvorm lijkt op varen, plant is giftig, en ruikt aromatisch.

Bolderik

Agrostemma githago

P. Busselen   P. Busselen

De Bolderik is een middelhoge, slanke, eenjarige, behaarde plant met purperen bloemen. De Bolderik was een graanakkerkruid en is vrijwel uit Nederland verdwenen. De huidige zaadschoningsmethoden hebben de verdwijning van de Bolderik uit de graanakkers in de hand gewerkt. Vijftig jaar geleden was de plant een algemeen en bekend onkruid. De giftige zaden werden met het graan geoogst en konden dan tot meelvergiftiging leiden.

BOLDERIK

Herkomst: Middelandse Zeegebied.
Verspreiding: in heel Europa ingeburgerd.
Middelhoge, eenjarige, behaarde plant
Bloemen: purper
Kenmerk: giftige zaden.

Echte kamille

Matricaria chamomilla (recutica)

P. Busselen   P. Busselen

De Echte kamille is een lage tot middelhoge, glanzend donkergroene, eenjarige voorzomer- en zomerbloeier, met een typische, zoete geur. De bloemen zijn wit met een geel hart. Echte kamille heeft een grote faam als geneeskruid, daarbij is kamillethee ook nog geurig en smakelijk. De bloemhoofdjes worden geoogst. Van de werkzame stoffen die hieruit worden getrokken, is het hoofdbestanddeel chamazuleen.

ECHTE KAMILLE

Herkomst: Zuid-Europa.
Verspreiding: gematigde streken van noordelijk halfrond.
Lage tot middelhoge, glanzend donkergroene, voorzomer- en zomerbloeier.
Bloemen: wit met geel hart.
Kenmerk: zoete geur, geneeskruid, en theegebruik.

Echte valeriaan

Valeriana officinalis

P. Busselen P. Busselen  

Forse, recht opgaande iets behaarde overblijvende plant van vochtige graslanden, loofbossen en waterkanten. De bloemen zijn licht-lila en bloeien aan het begin van de zomer. De plant heeft een karakteristieke onaangename geur, de wortelstok schijnt een onweerstaanbare aantrekkingskracht op katten te hebben.

Het aftreksel van de wortel (Valeriaanzuur) is een rustgevend middel.

ECHTE VALERIAAN

Verspreiding: West Europa.
Forse, recht opgaande, iets behaarde plant.
Bloemen: "licht-lila" bloeit begin van de zomer.
Kenmerk: karakteristieke onaangename geur, valeriaanzuur is een rustgevend middel.

Gewone of grote klaproos

Papaver rhoeas

P. Busselen   P. Busselen

De Gewone klaproos is een middelhoge, eenjarige voorzomerbloeier.

Het brede vruchtbeginsel, de stempel, wordt door vele insecten bezocht vanwege het stuifmeel. Kenmerkend voor de Papaver is het witte melksap, daarin komen alkaloïden voor. Van het melksap van onrijpe vruchten van de Slaapbol, (Papaver somniferum) wordt opium gemaakt, tevens grondstof voor morfinepreparaten die als pijnstillers worden toegepast.
De Slaapbol levert ook het blauwmaanzaad dat als garnering voor brood dient, en waaruit papaverolie kan worden geperst.

GEWONE of GROTE KLAPROOS.

Herkomst: Middellandse Zeegebied.
Verspreiding: grootste deel Europa.
Middelhoge, eenjarige voorzomerbloeier.
Bloemen: vuurrood.
Kenmerk: witte melksap met alkaloiden.

Grote kaardebol

Dipsacus fullonum

P. Busselen   P. Busselen

De Grote of Wilde kaardebol is een hoge tot zeer hoge zomerbloeier.

De plant heeft priemvormige stekels op de stengels en bladeren. De bladeren zijn aan de voet vergroeid tot een kommetje waarin water blijft staan. Dipsacus betekent: dorstlesser of drinkbeker. Bijzonder is het verloop van de blauwpaarse bloemen. De bloei begint halverwege, waarna deze opdeelt in twee ringen, waarvan de ene naar de top en de andere naar de basis opschuift. Afgestorven stengels blijven nog lang staan, en worden veel verwerkt in boeketten. Een verwante soort, de wevers kaarde, werd gebruikt om lakenstof te ontpluizen.

GROTE KAARDEBOL

Verspreiding: West Europa.
Hoge tot zeer hoge zomerbloeier, priemvormige stekels op stengels en blad.
Bloemen: blauwpaars, in grote stekelige hoofdjes.
Kenmerk: bloei begint halverwege, waarna bloemenband zich opsplitst in twee ringen.

Grote weegbree

Plantago major

P. Busselen   P. Busselen

Grote weegbree is een middelhoge tot zeer lage overblijvende plant. Grote weegbree is een kosmopoliet die in alle klimaatgordels te vinden is. De indianen noemden de plant: "Voetafdruk van de blanke". De Grote weegbree is het schoolvoorbeeld van een tredplant en wegenbegeleider. Het blad van de Grote weegbree is een huismiddeltje tegen jeuk en ander ongerief van de huid.

GROTE WEEGBREE

Verspreiding: kosmopoliet in alle klimaatgordels.
Middelhoge tot zeer lage plant.
Schoolvoorbeeld van een wegenbegeleider en tredplant.
Bloemen: groenachtig geel, in lange aar.
Kenmerk: blad is huismiddel tegen jeuk en andere huidaandoeningen.

Heelblaadjes

Pulicaria dysenterica

P. Busselen   P. Busselen

Deze zomerbloeier behoort tot de Composietenfamilie (Asteraceae). De plant komt in geheel West-Europa en Midden-Azië voor. De typische geur doet denken aan vruchten en ook aan zeep.  De plant overwintert met wortelstokken en komt voor in vochtige wegbermen en slootkanten. De plant werd vroeger  gebruikt voor de bestrijding van dysenterie, vandaar de soortaanduiding dysenterica.

Korenbloem

Centaurea cyanus

 korenbloem centaurea cyanus 1

De Korenbloem is meestal een middelhoge, grijsachtig groene, eenjarige zomerbloeier. De bloemen zijn paarsblauw, en de zaden worden o.a. door mieren verspreid. De Korenbloem is de bekendste graanakkerplant, door het gebruik van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen, de schoning van het zaaizaad, en de dichtere stand van het zaaigoed is de plant op de akkers vrijwel verdwenen.

KORENBLOEM

Herkomst: Eurazië

Verspreiding: kosmopoliet van de gematigde streken. Middelhoge, grijsgroene, zomerbloeier.

Bloemen: paarsblauw.

Kenmerk: zeer bekende graanakkerplant en plukbloem.

Munt

Mentha piperita "Senior"

Wikimedia Wikimedia

Pepermunt  is een zich snel verbreidende, meerjarige, winterharde plant. Pepermunt bloeit van juli tot en met september met kleine violette bloempjes. De bladeren zijn mintgroen en staan kruisgewijs tegenover elkaar op de stengel. De bladeren zijn langwerpig, eivormig en gezaagd en hebben een opvallende mentholgeur.

MUNT

Bloemen: groenachtig geel, in lange aar.
Kenmerk: blad is huismiddel tegen jeuk en andere huidaandoeningen. Uit de bladeren wordt pepermuntolie gewonnen, maar ze worden ook in thee gebruikt.

Robertskruid

Geranium robertianum

P. Busselen   P. Busselen

Robertskruid is een lage tot middelhoge, één- of tweejarige plant. Deze plant is meestal wijd vertakt en bloeit in de zomer en de herfst met lichtroze bloemetjes. Robertskruid groeit graag op kalkhoudende- en matig voedselrijke tot voedselrijke grond op een lichtbeschaduwde plek. Alle delen van de plant worden gebruikt als bloedstelpend en desinfecterend middel. Ook helpt een aftreksel van de plant bij nier- en blaasklachten. Vers geplukt en fijngewreven bladeren hebben een speciale geur die muggen afstoot.

Veldzuring

Rumex acetosa

P. Busselen   P. Busselen

Veldzuring is een middelhoge tot hoge overblijvende voorzomerbloeier. In mei en juni zien hooilanden er vaak rood van. De Veldzuring werd gewaardeerd als wilde voedselplant, het kauwen op de stengel was een geliefd middel tegen de dorst.Veldzuring is een ingrediënt van sommige gerechten zoals zuringsoep, salades, en als toekruid in sauzen. De verse plant is rijk aan vitamine C en diende als voorjaarsrantsoen tegen scheurbuik en spijsverteringsstoornisen.

VELDZURING

Verspreiding: kosmopoliet in de in de koele en gematigde streken.
Middelhoge tot hoge overblijvende voorzomerbloeier, in mei en juni staan hooilanden er rood van.
Kenmerk: de verse plant is rijk aan vitamine C.

Vingerhoedskruid

Digitalis purpurea

P. Busselen   P. Busselen

 Opvallende, hoge rechtopstaande, en grijs donzig behaarde plant. De bloemen zijn licht purper van kleur en zijn typische hommelbloemen: een heel hommellijf past in de bloem. De plant is zeer giftig, maar is een van de populairste tuinplanten geworden.

Sinds de middeleeuwen is de plant befaamd om zijn geneeskrachtige werking. Gedroogd en tot poeder vermalen blad vormt in de juiste dosering het middel "digoxine" om stoornissen in de hartslag te verhelpen. Bij te hoge concentraties leidt het tot hartverlamming, in tal van landen wordt Vingerhoedskruid voor de farmacie gekweekt.

VINGERHOEDSKRUID

Verspreiding: Europa tot West Azië.
Opvallende, hoge, rechtopstaande, en grijsdonzig behaarde plant.
Bloemen: Purper, met van binnen donkere vlekken. Typische hommelbloem.
Kenmerk: De plant is zeer giftig en befaamd om zijn geneeskrachtige werking.

Zeepkruid

Saponaria officinalis

P. Busselen   P. Busselen

Zeepkruid is een middelhoge. overblijvende plant. die zich door wortelstokken sterk uitbreidt. De bloei valt in de zomer. De bloemen zijn rozewit tot donkerroze. Zowel overdag als 's nachts verspreiden de bloemen een sterke, zoete geur. De naam Zeepkruid slaat op het vroegere gebruik van de wortelstokken. De hele plant, maar vooral de wortelstok, bevat saponinen: een groep (giftige) stoffen. Tegenwoordig wordt toiletzeep wel met het aroma van Zeepkruidbloemen geparfumeerd.

ZEEPKRUID

Herkomst:: Midden- en Zuid-Europa
Verspreiding: West en Noord-Europa
Middelhoge overblijvende plant. Bloeit in de zomer.
Bloemen: roze wit tot donkerroze
Bijzonder kenmerk: verspreidt een sterke zoete geur en bevat saponinen.

Zwarte bes

Ribes nigrum

Wikimedia Wikimedia

De Zwarte bes is een lage, ongedoornde struik die in de lente bloeit. De bloemen hangen in trossen aan de struik. Aan de onderkant van de bladeren bevinden zich gele klieren, die vooral na wrijven de bekende cassisgeur verspreiden. De aromatische olie uit de harsklieren is giftig en roesverwekkend. De bessen zijn glanzend zwart. Als medicijn- tegen verkoudheid, keelpijn, en vermoeidheid - staan zwarte bessen hoger aangeschreven dan de bessen van verwante soorten. Behalve voor het maken van sap en jam, worden ze vaak toegevoegd aan bessensap van rode aalbessen, ter verhoging van de smaak.

ZWARTE BES

Verspreiding: In de koel gematigde streken van het noordelijk halfrond.
Een lage, ongedoornde struik die in de lente bloeit.
Bloemen hangen in trossen aan struik, rood of bruinachtig groen.
Kenmerk: zoete en aromatische bessen. Aan de onderkant van de bladeren bevinden zich gele klieren die de bekende cassisgeur verspreiden.